Người phụ nữ gánh nước: Hình ảnh bất tử của người phụ nữ Việt Nam xưa
Có những hình ảnh, một khi đã đi vào ký ức tập thể, sẽ không bao giờ biến mất.
Với tôi, hình ảnh người phụ nữ gánh nước là một trong số đó.
Tôi còn nhớ rõ – dáng người lom khom, đôi vai rám nắng, quang gánh tre oằn xuống bởi hai thùng nước giếng. Chiếc nón lá thấp che gần hết gương mặt.
Bước chân chậm, đều. Mỗi tiếng dép kêu lẹp xẹp như nhịp thở của làng quê. Không cần gọi tên, ai cũng biết – đó là bà Ba, dì Bảy hay một người đàn bà không ai còn nhớ rõ tên. Nhưng dáng hình ấy, với tôi, là một ký hiệu – là một biểu tượng.
Người phụ nữ gánh nước không chỉ là một thân phận.
Đó là hiện thân của văn hóa lúa nước, của ký ức không lời – và của vẻ đẹp không cần phô trương.
Người phụ nữ gánh nước: Biểu tượng của lao động – và cả của sự câm lặng
Việt Nam xưa, gánh nước là một công việc mặc định của phụ nữ nông thôn. Từ giếng làng, ao chùa, đến những con suối xa…người phụ nữ gánh nước nuôi sống cả gia đình.
Nhưng trong tất cả những câu chuyện dân gian, cổ tích hay ca dao, chúng ta lại rất hiếm khi nhìn thấy họ như những nhân vật chính. Họ xuất hiện bên lề – như được sinh ra để làm nền cho những câu chuyện lớn hơn của những người đàn ông, của làng xã, hay của lịch sử dân tộc.
Vậy mà họ vẫn tiếp tục đi, vẫn tiếp tục gánh. Vẫn lặng lẽ vượt qua bao nhiêu năm tháng chiến tranh, đói khổ, mất mát. Có người phụ nữ gánh nước cho chồng đi kháng chiến, có người phụ nữ gánh nước nuôi con qua cơn đói, có người lại gánh đến lúc không còn đứng thẳng được nữa.
Chúng ta gọi họ là “người mẹ tảo tần”, là “hậu phương vững chắc”, là “người giữ lửa”.
Nhưng mấy ai dừng lại để gọi đúng tên họ?
Họ không có tên trong sách sử. Nhưng họ có mặt ở khắp mọi nơi, trong từng con ngõ nhỏ, khoảnh giếng làng, trong từng hơi thở của đất Việt và của con người Việt Nam.
Từ hình ảnh cũ đến ký ức mới
Ở thành thị hôm nay, chẳng khi ta nhìn thấy phụ nữ gánh nước – trừ một vài người gánh hàng rong chúng ta bắt gặp giữa phố xá tấp nập.
Nhưng hình ảnh người đàn bà ấy vẫn luôn ở đó – trong cách mẹ tôi khom lưng rửa bát, trong dáng chị tôi lặng lẽ dọn dẹp nhà cửa sau một ngày làm việc mệt mỏi. Sự gồng gánh vẫn còn. Chỉ là nó đã mang trên mình một hình thái khác – âm thầm hơn, hiện đại hơn, và ít được nhận diện hơn.
Có khi gánh là một hợp đồng lao động.
Có khi là trách nhiệm với gia đình.
Có khi là kì vọng xã hội đặt lên vai một người phụ nữ – phải giỏi việc nước, đảm việc nhà, và…luôn phải mỉm cười.
Người phụ nữ hiện đại đã thay áo dài bằng trang phục công sở, nón lá bằng xe gắn máy – xe ô tô, thùng nước bằng điện thoại thông minh.
Nhưng trong họ vẫn là sự tiếp nối của một dòng chảy thầm lặng – gánh, mà không than.
Sự tiếp nối ấy là điều khiến hình ảnh người đàn bà gánh nước trở thành bất tử – không phải vì nó còn tồn tại về mặt vật lý, mà vì nó đã trở thành một lớp ký ức văn hóa ăn sâu vào bản sắc dân tộc.
Gọi tên điều bị lãng quên – về người phụ nữ Việt Nam
Có lẽ chúng ta đã quen với việc tôn vinh những người phụ nữ nổi tiếng, những gương mặt truyền cảm hứng trên mạng xã hội, trên báo chí, trên sân khấu. Nhưng còn những người không tên – những người đàn bà gánh nước, gánh gạo, gánh nỗi đau…?
Tôi viết để gọi tên họ. Lần đầu, và có thể là lần cuối.
Tôi viết để những bước chân lặng thầm ấy không chìm hẳn vào quên lãng.
Đó là góc nhìn của tôi – của một người phụ nữ, mang trong mình ký ức của nhiều thế hệ phụ nữ Việt Nam. Và tôi tin, nếu bạn từng một lần nhìn thấy dáng người lặng lẽ đi qua ngõ nhỏ với đôi thùng nước đong đưa, bạn cũng đang mang ký ức ấy – dù có thể bạn không nhận ra.
